روش های مختلف دارو دادن به کودکان در سنین مختلف

خوراندن دارو به کودکان به خصوص در سنین زیر یک سال مشکل است چون در این سنین رفلکس بلع قوی است که با مقادیر کمی از قطره یا شربت هم ممکن است کودک تمام دارو و حتی شیری که خورده را بالا بیاورد.

علاوه بر این، مایع بودن دارو سبب می شود که هنگام ریختن دارو در پیمانه نتوان با دقت زیادی میزان دارو را اندازه گیری کرد، به همین علت ممکن است نتوان برآورد صحیح از اینکه چه مقداری از دارو را کودک تف کرده و چه مقداری را قورت داده انجام داد.

والدین روش های مختلفی برای دادن این داروها به کودک دارند اما ممکن است بعضی از این روش ها چندان مورد تایید پزشکان نباشد و گاه بعضی از آنها اثر دارو را از بین ببرد. نکات زیر می تواند به والدین در مورد روش های مختلف دارو دادن به کودکان در سنین مختلف کمک کند:

وادار کردن کودک به انجام کاری که دوست ندارد، واقعا سخت است؛ به خصوص که این کار خوردن خوراکی تلخ و عجیبی باشد که هر چند ساعت باید تکرار شود. کودک در زمان بیماری معمولا لجبازتر و بدحال تر است و همین، دادن دارو را به او سخت تر می کند.

والدین روش های مختلفی برای دادن این داروها به کودک دارند. به طور مثال برای راحت تر شدن کار، بعضی داروها را می توان با آب یا شیر رقیق به کودک بخورانید که البته در این مورد مشورت با دکتر داروساز حاضر در داروخانه ها ضروری است.

به همین جهت نکاتی را قبل از مصرف دارو به کودکان باید مورد توجه قرار داد. به عنوان مثال قبل از دادن دارو به کودک دستورالعمل داخل جعبه را باید به دقت مطالعه کرد و دارو را به همان اندازه که پزشک تجویز کرده به کودک بدهیم.
اگر کودکی دارید که همزمان باید چند داروی مختلف مصرف کند، از مراقبین بهداشتی و پزشک درباره تداخل داروهایی که مصرف می کند سوال کنید.

هنگام دادن دارو به دستور نوشته شده و تفاوت بین قاشق چایخوری و مرباخوری و غذاخوری توجه کنید، بهتر است از وسیله توصیه شده یا همراه با دارو (مثل قطره چکان یا پیمانه) استفاده کنید.

اگر میزان مصرف با پیمانه قابل اندازه گیری نیست بهتر است برای اندازه گیری از سرنگ های مناسب استفاده کنید. مثلا برای اندازه گیری ۳ سی سی می توانید از سرنگ ۵ سی سی استفاده کنید.

هنگام دادن دارو به خصوص داروهای بدون نسخه به وزن کودک توجه کنید. معمولا در دستورالعمل دارو میزان دوز توصیه شده بر اساس وزن کودک نوشته شده است. قبل از دادن دارو به کودک نوع دارو و میزان آن را با نسخه کنترل کنید و هنگام اضافه کردن آب به داروهایی که به شکل سوسپانسیون هستند، دقت کنید که کمتر یا بیشتر از حد نشانه آب نریزید اما ممکن است بعضی از این روش ها چندان مورد تایید پزشکان نباشد و گاه بعضی از آنها اثر دارو را از بین ببرد.

نکات زیر می تواند به والدین در مورد روش های مختلف دارو دادن به کودکان در سنین مختلف کمک کند. 

چگونه به نوزاد دارو دهیم؟

۱- اگر به تنهایی به نوزاد دارو می دهید، می توانید ابتدا دارو را در سرنگ آماده کنید و بعد در حالی که او را در بغل دارید یا روی یک سطح مطمئن قرار داده اید، آرام دهان نوزاد را باز کنید و دارو را به سمت داخل دهان و عقب دهان و به سمت گونه نوزاد تخلیه کنید. (در این کار بسیار دقت کنید.)

در این قسمت از دهانه نوزاد، جوانه چشایی وجود ندارد و نوزاد متوجه طعم متفاوت دارو نخواهد شد. اگر به جای سرنگ از قاشق مدرج استفاده می کنید باید قاشق را در داخل لب پایین نوزاد قرار دهید و در حالی که دهان نوزاد را نیمه بسته نگاه می دارید قاشق را به سمت بالا ببرید تا دارو به آهستگی داخل دهان نوزاد تخلیه شود.

۲- می توانید برای اینکه نوزاد راحت تر دارو را بخورد آن را با کمی شیرخشک یا شیر مادر مخلوط کنید اما توجه داشته باشید که به هیچ وجه دارو را با یک شیشه شیر کامل مخلوط نکنید چون ممکن است کودک نتواند در یک نوبت همه شیر را بخورد و میزان دارویی که دریافت می کند کمتر از دوز تجویز شده باشد.

۳-سرنگ ها بهترین وسیله برای اندازه گیری میزان دارو و همچنین نگهداری دارو برای دفعات بعدی استفاده است.
۴- از پزشک بخواهید تا دفعات دارو دادن به نوزاد را بیشتر کند و به جای آن در هر دفعه دوز دارویی کمتری به نوزاد بدهید تا نوزاد راحت تر بتواند دارو بخورد.

۵- سعی کنید روند دارو دادن به نوزاد را سریع انجام دهید تا نوزاد اذیت نشود و دارو خوردن برایش تبدیل به تجربه آزار دهنده ای نشود.
۶- بیشتر داروهایی که برای نوزادان وجود دارد به صورت مایع است و همین دادن دارو را به نوزاد راحت تر می کند. اکثر این داروها به وسیله طعم دهنده های مصنوعی شیرین شده است تا طعم آنها نوزاد را اذیت نکند. با این حال متفاوت بودن طعم این داروها ممکن است موجب شود که نوزاد به راحتی خوردن این داروها را قبول نکند.

دادن دارو به نوزاد بهتر است توسط ۲ نفر انجام شود، به این صورت که نوزاد را در یک ملحفه یا قنداق بپیچید که دست و پا نزند و در حالی که مادر یا فرد دیگری نوزاد را در بغل گرفته است، دارو توسط نفر دوم به او داده شود. فردی که نوزاد را در بغل دارد می تواند به آرامی با انگشت چانه نوزاد را به پایین بکشد تا دهانش باز شود.

۷- حین دارو دادن به آرامی برای نوزاد آواز بخوانید یا با او حرف بزنید تا احساس آرامش کند. اگرچه نوزاد متوجه معنی حرف های شما نخواهد شد اما لحن آرام شما و تن صدای شما می تواند باعث احساس امنیت و اطمینان کودک شود.

 

۸- برای قطره های چشمی حتما به کمک یک بزرگسال دیگر احتیاج است. در حالی که یک بزرگسال نوزاد را ثابت در بغل دارد، فرد دیگر باید به آرامی پلک پایین را به سمت پایین کشیده و اجازه دهد تا قطره بین چشم و پلک پایین بریزد. بعد از ریختن قطره چشمی مدتی سر نوزاد را به سمت عقب نگه دارید تا دارو از چشم نوزاد بیرون نریزد.
۹- برای ریختن قطره در گوش نوزاد، نوزاد را روی تخت یا یک سطح مطمئن قرار دهید به طوری که گوش مبتلای کودک به سمت بالا باشد. بعد از ریختن قطره به گوش نوزاد کمی صبر کنید تا دارو کاملا درون کانال گوش جریان پیدا کند، سپس با ملایمات قسمت غضروفی کوچکی که در جلوی کانال گوش قرار دارد را چند بار فشار دهید تا دارو به سمت داخل گوش برود و به بیرون سرریز نکند.
۱۰-دارو باید توسط سرنگ مدرج، قطره چکان یا قاشق های مخصوص دارو به نوزاد داده شود تا دوز صحیح دارو در هر وعده دارو دادن به نوزاد رعایت شود. نوزادان در ماه های ابتدایی عمر قادر به خوردن از لبه قاشق های معمولی نیستند و بیشتر چیزی که می خورند از گوشه دهانشان خارج می شود.

برای کودکان بزرگتر از یک سال
۱- مواد طعم دهنده طبیعی و آبمیوه ها هم می توانند به داروها اضافه شوند و خوردن آن را برای کودک ساده تر کنند. داروهای بدمزه را می توان با آب پرتقال یا … مخلوط کرد. در داروخانه هم می توان مواد طعم دهنده مصنوعی متناسبی با طعم های آشنا برای کودک مانند طعم آدامس یا شربت را تهیه کرد و دارو را با آنها مخلوط کرد اما باید توجه داشت که در هر وعده دادن دارو باید کودک همه ماده ای که دارو با آن مخلوط شده است را بخورد و چیزی باقی نماند.

۲- به خاطر داشته باشید که یک قاشق چایخوری معادل ۵ میلی لیتر و یک قاشق غذاخوری معادل ۱۵ میلی لیتر از مایع است.

۳- داروها را همیشه در یک زمان و مکان خاص به کودک بدهید. کودک بعد از مدتی شرطی می شود و می پذیرد که در این زمان خاص باید دارو مصرف کند.

۴-اگر کودک به حدی بزرگ است که می توانید با او در مورد خوردن دارو حرف بزنید برایش عواقب دارو نخوردن را توضیح دهید. به کودک اجازه دهید که در مورد بعضی از مراحل دارو خوردن خودش تصمیم بگیرد، مثلا اینکه دوست دارد چه کسی به او دارو بدهد یا اینکه دوست دارد در کجا دارویش را بخورد و بعد از خوردن دارو چه نوع آبمیوه هایی دوست دارد اما همواره در نظر داشته باشید که کودک نباید فکر کند می تواند در مورد خود دارو خوردن هم با شما بحث کند.

۵-کودکان برخلاف نوزادان به راحتی اجازه دادن دارو به خود را نمی دهند. بهتر است والدین ابتدا علت دادن دارو را با زبانی ساده برای کودک توضیح دهند و داستانی ساده در مورد بیماری و کمک دارو برای کودک تعریف کنند. سپس از کودک بخواهند که خودش نیز در این کار به والدین کمک کند و مراحل ساده کار را خود کودک انجام دهد.
۶- برای بهتر کردن طعم دارو می توان آنها را در یخچال نگهداری کرد. خنک کردن دارو باعث می شود طعم آن قابل تحمل تر شود. از پزشک در مورد اینکه چه داروهایی را می توان در یخچال نگهداری کرد سوال کنید.
۷-در صورتی که کودک به اندازه ای بزرگ است که می تواند خودش دارو بخورد اجازه بدهید با نظارت شما خودش این کار را انجام دهد.
۸- کودکانی که هنوز به راحتی نمی توانند از فنجان یا قاشق چیزی بخورند را باید مانند نوزاد در نظر گرفت و همچنان از قطره چکان یا سرنگ یا قاشق مدرج استفاده کرد. برای اندازه گیری دارو در فنجان مدرج باید آنرا روی یک سطح صاف قرار داد و سپس همسطح با آن به میزان دارو نگاه کرد و مقدار مناسب را اندازه گرفت.

۹- به هیچ وجه کودک را فریب ندهید و بدون اطلاعش به او دارو ندهید چون ممکن است موجب مقاومت بعدی او در خوردن غذاهای عادی هم شود.
۱۰- برای اینکه کودک راحت تر خوردن دارو را قبول کند می توان با یک نمایش کوچک ابتدا کمی از دارو را به عروسک محبوب کودک داد یا حتی خود والدین می توانند کمی مولتی ویتامین را به عنوان دارو بخورند تا کودک متوجه شود که دارو خوردن کار عجیبی نیست.

۱۱- یکی از روش های ساده تر کردن خوردن دارو توسط کودک، بی حس کردن جوانه های چشایی اوست. قبل از دادن دارو، به او نوشیدنی سرد بدهید. می توانید با آبمیوه طبیعی برای او یخمک سرد درست کنید تا با خوردن آن جوانه های چشایی اش بی حس شود. این خوردنی ها می توانند به عنوان پاداشی زودهنگام برای خوردن داروها به کار روند.

۱۲- بعضی از انواع دارو مانند قرص ها را می توان با کمی غذا هم مخلوط کرد و به کودک داد. قرص ها معمولا طعم بدی ندارند و قرص هایی که قابل خرد کردن هستند را می توان با غذای کودک مخلوط کرد.

۱۳-اگر کودک برای خوردن دارو مقاومت کرد، مدت کوتاهی به او استراحت بدهید. اجازه بدهید تا کمی آرام شود و سپس دارو دادن به او را شروع کنید. قبل از دارو دادنه دوباره به کودک به او یک لیوان آب بدهید، او را در آغوش بگیرید و به او محبت کنید و از او بخواهید تا در خوردن دارو به شما کمک کند.

نکات دیگری که در اینجا حایز اهمیت است این است که:

۱- به حافظه خود اعتماد نکنید
از دکتر کودک تان بخواهید دستورات دارویی از جمله دوز مناسب و زمانی از روز که باید دارو به کودک داده شود را بنویسد. این امر به خصوص در مواردی که بیش از یک فرد بزرگسال از کودک مراقبت می کند، مفید است.

۲- منظم باشید
منطقه ای در خانه را انتخاب کنید و به جای اینکه داروها در نقاط مختلف خانه پراکنده باشد، همه داروها را در آن محل نگهداری کنید. همه داروها را در یک مکان نگه دارید و به تاریخ انقضای مصرف داروها توجه داشته باشید.

۳- پرسشگر باشید
اگر دستورات دکتر را نمی فهمید، از او بخواهید که توضیح بیشتری دهد. والدین باید اطمینان حاصل کنند که دقیقا می دانند چه کار دارند می کنند و دکتر باید در این راه به آنها کمک کند.

۴-فهرست تهیه کنید
فهرستی از داروهایی که کودک تان مصرف می کند تهیه کنید و علت مصرف هر دارو را جلوی آن یادداشت کنید. در ویزیت های دکتر این فهرست را به همراه خود داشته باشید.

 

۵- از وسایل مناسب استفاده کنید
از دکترتان در مورد بهترین راه دادن دارو به کودک سوال کنید. در صورتی که لازم باشد، قرص کودک به دو یا چند بخش تقسیم شود، ممکن است پزشکان برای این کار به جای چاقو استفاده از ابزار «برنده قرص» را توصیه کنند یا ممکن است به جای استفاده از قاشق استفاده از سرنگ یا کلاهک مدرج را برای دادن شربت توصیه کنند.

یک نکته که باید به آن توجه داشته باشید این است که ممکن است درجه های روی سرنگ یا کلاهک مدرج پس از مدتی استفاده محو شود. در این صورت باید فورا آنها را تعویض کنید تا مطمئن باشید کودک تان دوز درست دارو را دریافت می کند.

۶- دارو را بدون اینکه به دکتر کودک تان بگویید، قطع نکنید
برخی از والدین دادن داروها را به خاطر داشتن عوارض جانبی – مثلا خواب آلودگی کودک – قطع می کنند اما به دکتری که این دارو را تجویز کرده بود، در این مورد چیزی نمی گویند. صادق و صریح بودن با دکتر در مورد کارهایی که در خانه انجام می دهید مهم است زیرا بر سلامت کودک اثر خواهد گذاشت. در بیماری هایی مانند سرطان، قطع کردن یک داروی ضروری ممکن است مرگبار باشد.

 

۷- خلاق باشید
می توانید از روش های ابتکاری برای به یاد آوردن زمان دادن داروی کودک استفاده کنید. مثلا استفاده از زنگ هشدار تلفن همراه، تقویم های کامپیوتری یا از برنامه «اکسل» برای به یاد آوردن زمان و تاریخ دادن دارو به کودک.

 

همچنین می توانید محفظه های قرص دارای برچسب برای روزهای هفته را برای برنامه ریزی دادن داروهای کودک استفاده کنید که این روش ممکن است برای کودکان کم سن خطرناک باشد، زیرا کودکان می توانند در این محفظه ها را باز کنند.

۸- نگذارید کودک تان خودش دارویش را مصرف کند
حتی در کودکان با سن بالاتر و نوجوان هنوز باید والدین بر مصرف دارو نظارت داشته باشند. نوجوانان فکر می کنند که آسیب ناپذیر هستند و در نتیجه ممکن است دوزهای داروهای مورد نیازشان را مصرف نکنند و برای خودشان مشکل به بار بیاورند.

در آخر می توان گفت مصرف بیش از حد دارو یکی از شایع ترین موارد در این خصوص است که همه عوامل باعث می شود که داروهای کودکان به شکل مناسبی مصرف نشود. بررسی ها نشان می دهد مادرانی که خودسرانه اقدام و دستورات پزشک را در این زمینه رعایت نمی کنند کودکان شان دیرتر بهبود یافته و دچار عوارض دارویی شدید می شوند.

دارو باید با دقت مورد استفاده قرار گیرد. اگر به موقع و صحیح مصرف نشود اثر مثبت آن از بین رفته و به سمی مهلک تبدیل می شود. امروزه از لحاظ مصرف دارو در کشور با مشکلات کمی و کیفی خاصی مواجه هستیم.